نقدی بر بازاریابی شبکه ای ؛ مزایا و معایب نتورک مارکتینگ را بشناسید
امروزه فرایند عرضه و تقاضا در حال تحول بوده و فروش اینترنتی یا بازاریابی شبکه ای رواج پیدا کرده است. یکی از عواملی که برای فروشندگان و خریداران اهمیت دارد ارائه محصولات به بهترین و راحت‌ترین شکل و دسترسی آسان به آنهاست. به همین دلیل برندهای بزرگ جهان به سراغ عرضه کالا در فضای مجازی و جذب مشتری به صورت بازاریابی شبکه ای (Network Marketing) رفته‌اند.
بازاریابی شبکه ای (چند سطحی) شیوه‌ای است که در آن تولیدکنندگان محصولات خود را بدون واسطه و تبلیغات به فروش می‌رسانند و خریداران می‌توانند این محصولات را بازاریابی کنند و به سود برسند. شعار شرکت‌های بازاریابی شبکه ای این است که در صورت معرفی یکی از دوستان یا اقوام خود در خرید بعدی تخفیف می‌گیرید.
چندی است که این شرکت‌ها در ایران راه اندازی شده‌اند و مکانی را نیز به بازاریابان خود اختصاص داده‌اند تا افرادی را درون شبکه خود آموزش داده و فروش خود را افزایش دهند. حال سؤالی که برای ما پیش می‌آید این است که آیا مشتریان این نوع فروش را می‌پذیرند یا خیر؟ همین طور در صورت گسترش این شرکت‌ها تکلیف اصنافی که به صورت سنتی اقدام به فروش می‌کنند چه میشود؟ این پرسش نیز مطرح میشود که آیا حمایت از بازاریابی شبکه ای می‌تواند موجب رونق تولید ملی شود و اینکه وعده‌های بازاریابان این شرکت‌ها مبنی بر کسب درآمد میلیونی تا چه حد به واقعیت نزدیک است.
برای مثال یکی از این بازاریابان ادعا کرده است با کار مجموعه خود در این شرکت‌ها اکنون توان خرید یک خودروی 500 میلیونی را دارد. این بازاریاب گفته است که دو سال پیش با درآمد 70 هزار تومانی در شرکت پنبه ریز شروع به کار کرده است و اکنون توانسته به درآمد قابل توجهی برسد. وی افزود که موفقیت در بازاریابی شبکه ای برای همه افراد آسان نیست و در صورتی می‌توان موفق باشد که وقت زیادی را صرف این کار کنند. بر اساس بررسی‌های صورت گرفته افراد کمی توانسته‌اند که از طریق این کار به درآمد قابل توجهی برسند.
همان طور که از نام بازاریابی شبکه‌ای پیداست افراد در این سیستم از طریق چند سطح از افراد محصولات خود را تبلیغ و به فروش می‌رسانند. بازاریابان با جذب مشتری و آموزش نیروهای جدیدالورود مجموعه‌ای را برای رسیدن به درآمد تشکیل می‌دهند. درآمد در بازاریابی از طریق فروش مستقیم کالا و فروش از طریق زیر مجموعه به دست می‌آید. معاون بازرگانی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان خراسان رضوی گفت:
تاکنون 18 شرکت در ایران مجوز فعالیت در این زمینه را دارند که از این میان شرکت‌های بیز و پنبه ریز در خراسان رضوی شعبه دارند. این شرکت‌ها ملزم به رعایت قوانینی هستند و در صورت عدم رعایت این ضوابط با آنها برخورد خواهد شد.
او همچنین دادن وعده‌های غیر منطقی را خلاف قوانین دانست و گفت که بازاریابان متناسب با فعالیت‌های خود به درآمد دست پیدا می‌کنند. این نوع بازاریابی با اهداف کارشناسی شده راه اندازی شده است و اگر به درستی اجرا شود می‌تواند منافع بازاریابان و مصرف کنندگان را فراهم کند. وی همچنین حمایت از تولید داخلی را از دیگر اهداف بازاریابی شبکه‌ای دانست.
نظرات کارشناسان و مسئولان در مورد بازاریابی شبکه ای
دبیرخانه صنعت، معدن و تجارت استان خراسان رضوی این رویه را بی فایده دانست. فیروز ابراهیمی اظهار داشت که نظام توزیع در ایران با مشکلات ساختاری روبروست و بازاریابی شبکه ای کمکی به مصرف کنندگان نمی‌کند. وی راه حل این مشکل را اصلاح توزیع در ایران به وسیله دولت دانست.
ابراهیمی همچنین خبر داد که تنها ده درصد از کالاهای عرضه شده در شرکت‌های مذکور توسط برندهای شناخته شده داخلی تولید می‌شوند و برندهای خارجی زیادی در بین محصولات به چشم می‌خورند و این نشان از ضعف ساختار اقتصادی کشور دارد. وی همچنین از صدور مجوز برای 18 شرکت بازاریابی شبکه ای انتقاد کرد و خواستار شفافیت درآمدها و روند مالیاتی در این سیستم شد.
در این میان مدیر بازرسی و نظارت اصناف در خراسان رضوی از لزوم حمایت از بازاریابی شبکه‌ای سخن گفت و این روش را یک شیوه جدید در عرضه و فروش کالا دانست. احسان اصولی در ادامه افزود:
اگر یکی از این شرکت‌ها به هر نحوی مرتکب تخلف شود دلیلی برای زیر سؤال بردن اصل نتورک مارکتینگ نیست. فروش کالاهای خارجی در شرکت‌های بازاریابی تخلف محسوب میشود و باید نظارت لازم در این موارد صورت گیرد.
وی بروز تخلف در این پدیده نوین را اجتناب ناپذیر دانست اما اجرای درست این برنامه‌ها می‌تواند به رشد اقتصادی و همین‌طور درآمدزایی بازاریابان کمک کند و خریداران نیز می‌توانند کالاهای خود را با قیمت بهتری فراهم کنند.
در پایان لازم به ذکر است که بازاریابی شبکه‌ای می‌تواند منافعی را برای گروه‌های مختلف در پی داشته باشد اما افراط و گسترش بیش از حد این شرکت‌ها ممکن است موجب از بین رفتن صنوف شود. بنابراین اعتدال و رعایت ضوابط مربوطه، اصلی ضروری در صنعت نتورک مارکتینگ است.
